ปฏิรูปการศึกษาไทย ปฏิรูปอธิการบดีก่อนไหม?

ระบบการศึกษาไทย ใคร ๆ ก็รู้ว่า มีปัญหาเยอะมาก ตั้งแต่ระบบพื้นฐานอนุบาล จนมาถึงระดับอุดมศึกษา ทำให้ไม่สามารถผลิตบัณฑิตที่มีคุณภาพ ตรงกับความต้องการของตลาดในอุตสาหกรรม จึงเป็นที่มาของการผลักดันให้เกิด การปฏิรูปการศึกษาของสถาบันอุดมศึกษาทั่วประเทศ ทั้งในส่วนของ การบริหารงานและปรับเปลี่ยนหลักสูตรการสอน ตาม “โครงการพลิกโฉมมหาวิทยาลัย” (Reinventing University)

• Apple Teacher เปลี่ยนครูเป็นโค้ช เปลี่ยนห้องเรียนเป็นสนามเด็กเล่น
• ห้องสอบไร้กระดาษ ที่คณะแพทยศาสตร์ จุฬาฯ
• ห้องเรียนมีชีวิต ที่ รร.สาธิตปัญญาภิวัฒน์

ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) เล่าว่า ปัญหาอุดมศึกษา มี 2 ข้อใหญ่ ปัญหาแรก คือ การผลิตบัณฑิตไม่ตรงกับความต้องการของตลาด ส่วนนี้ต้องปรับให้มหาวิทยาลัยต้องมีความเป็นเลิศ สามารถผลิตบัณฑิตที่เชื่อมโยงกับความต้องการของประเทศ พร้อมขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางใหม่ มีการพัฒนาคุณภาพการเรียนการสอน การพัฒนาทักษะอาจารย์ เพื่อให้สามารถตอบสนองต่อการเรียนในศตวรรษที่ 21 พร้อมกันนี้ยังต้องยกระดับมหาวิทยาลัยของไทยให้มีมาตรฐานทัดเทียมในระดับนานาชาติโลก

“มันคือการปรับเปลี่ยนหลักสูตรที่สอนกันมาตั้งแต่โบราณ ไม่ตอบสนองความต้องการตลาด ทั้งที่ธุรกิจทุกวันนี้ไปถึงไหน ตำราที่เรียนกันใช้มานาน หลักสูตรไม่เท่าทันตลาดที่เปลี่ยนไป ตัวอาจารย์ต้องมีการพัฒนาหาความรู้ เพิ่มทักษะ ผมเคยเห็นอาจารย์บางท่านสอนยังไง ก็สอนอย่างนั้น ทั้งที่โลกเปลี่ยนไปแล้ว”

ปัญหาใหญ่ของอุดมศึกษาอีกอย่าง คือ การนำเอานักวิชาการ เอาอาจารย์มาเป็นนักบริหาร มหาวิทยาลัยทุกวันนี้ต้องมีพลวัต (Dynamic) ว่องไวที่สุด ยิ่งพัฒนาต้องใช้ความรู้ เทคโนโลยีและสติปัญหา มาดำเนินการ แต่มหาวิทยาลัยในประเทศไทยส่วนใหญ่ เอาอาจารย์มาเป็นผู้บริหาร

“เริ่มจากเอามาอาจารย์ ที่มีความรู้ขึ้นเป็นหัวหน้าภาค หัวหน้าสาขา ซึ่งอาจารย์ก็จะชำนาญเฉพาะเรื่องในสาขาเท่านั้น ส่วนคณบดีก็เอามาจากอาจารย์ที่มีวิชาการดีหรือค่อนข้างดี อายุพอสมควรและเคยเป็นหัวหน้าภาคมาก่อน ซึ่งพอเป็นคณบดีก็จะรู้แต่เรื่องคณะ ส่วนอธิการบดีก็เลือกเอาจากคนที่มีวิชาการดี มีอาวุโส เคยเป็นรองอธิการบดี หรือคณบดีมาก็จะดี ท่านก็จะรู้แต่เรื่องคณะต่าง ๆ ในมหาวิทยาลัยของท่านเท่านั้น คนเหล่านี้ชำนาญเรื่องสอนแต่จะเอามาบริหารมหาวิทยาลัย”

ในความเป็นจริง ตำแหน่งคณบดีเป็นตำแหน่งที่ต้องสรรหา ไม่จำเป็นต้องมาจากหัวหน้าสาขา ไม่จำเป็นต้องเป็นคนในมหาวิทยาลัยมารับตำแหน่ง

คนที่จะมาทำหน้าที่คณบดีต้องมีแนวคิดด้านการบริหาร และสามารถถูกปลดได้โดยอธิการบดี

ในขณะที่ตำแหน่งอธิการบดี ควรสรรหาจากคนที่มีวิสัยทัศน์ใหญ่ ๆ กว่าเรื่องมหาวิทยาลัย เอาคนนอกที่มีความรู้ ความสามารถมาเป็น สามารถปลดได้ด้วยคณะกรรมการบริหารมหาวิทยาลัย (University Committee)

นอกจากนั้นผู้บริหารของมหาวิทยาลัย ต้องมีความสนใจ 3 เรื่อง คือ

1. เรื่องปรัชญาการอุดมศึกษา อย่าคิดว่าเป็นเรื่องของคณะครุศาสตร์ แต่เป็นเรื่องสำคัญ และมีการเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา

2. ผู้บริหารจะต้องสนใจเรื่องที่เชื่อมโยงกับมหาวิทยาลัย เช่น เรื่องของธุรกิจ อุตสาหกรรม สังคม การเมือง ความเป็นไปของประเทศ ไม่ใช่รู้เรื่องเฉพาะคณะ หรือของมหาวิทยาลัยเท่านั้น ในการเรียนการสอนต้องดู Inner ของผู้เรียน ว่าเป็นอย่างไร สนใจอะไร นักศึกษาไทยไม่ใช่ Black Box

3. ผู้บริหารมหาวิทยาลัยต้องสนใจโลก เดิมจะรู้เรื่องเกี่ยวกับประเทศไทยเป็นหลัก ไม่ค่อยรู้จักโลกท่าที่ควร ผู้บริหารการศึกษาต้องรู้เรื่องโลก รู้เรื่องเพื่อนบ้านเป็นอย่างไร ทวีปเอเชียเป็นอย่างไร โลกขับเคลื่อนไปทางไหน

ก่อนที่จะทำโครงการพลิกโฉมมหาวิทยาลัย ถ้าผู้บริหารมี 3 ข้อนี้ จึงจะสามารถทำ Reinventing University ได้จริง

ที่ผ่านมา โครงการที่แต่ละมหาวิทยาลัยทำส่งมาไม่ค่อยเป็นยุทธศาสตร์ แต่สะท้องสิ่งที่มีมาแต่เดิม ความรู้เดิม ๆ ที่แต่ละท่านมีความชำนาญในเรื่องของท่าน ตัวอธิการบดีต้องดูโครงการที่ส่งมาด้วย ถ้าไม่ครบ ให้เติมและเสริมเข้าไป ผู้นำต้องมานำให้เห็นจริง

“โครงการนี้ทำอย่างไรให้ได้รับความร่วมมือและทำกันในวงกว้าง คือ อธิการบดีต้องเป็นคนทำ ต้องรู้เรื่อง Reinventing ให้มากที่สุด อย่าปล่อยให้รองอธิการบดี หรือคณบดี หรือผู้อำนวยการอะไรมาทำ ต้องอธิการบดีเท่านั้น ผมอยากบอกว่าใครทำก็ไม่เท่ากับอธิการบดีทำ เหมือนเรื่องในกระทรวง ใครทำก็ไม่เท่ารัฐมนตรีทำ เพราะไทยเป็นสังคมแบบ TOP DOWN”

อธิการบดีต้องเป็นคนที่คิดถึงโอกาสใหม่ ๆ เสมอ อย่าคิดถึงแต่ปัญหา เพราะถ้าคิดแต่ปัญหาจะเห็นแต่ปัญหาไม่สามารถเดินหน้าได้

ปัญหามีอยู่จริง แต่ไม่อย่าให้ปรากฎที่คำพูดหรือทัศนะของผู้บริหาร โทษคนอื่นน้อยลง ฟังคนอื่นให้มาก เปลี่ยนความคิดให้เร็ว ถ้าผู้นำมีแต่เรื่อง Negative ทั้งองค์กรก็จะเป็นแบบนั้น

“ถ้าเห็นปัญหาอย่างพอเหมาะสม ดูโอกาสให้มากขึ้น จะทำให้มหาวิทยาลัยขยับได้ 10 ก้าว 20 ก้าว เมื่อเราสามารถพลิกโฉมหาวิทยาลัยได้ ประเทศไทยพ้นจากกับดักรายได้ปานกลางได้ จะมุ่งเข้าสู่ประเทศรายได้สูง เรามีศักยภาพที่จะทำได้ ผมเชื่อว่า มหาวิทยาลัยของไทยทำได้”