เศรษฐกิจไทยวันนี้ยังเป็นที่ถกเถียงกันว่าเข้าสู่วิกฤตแล้วหรือยังไม่วิกฤติ แต่สำนักวิเคราะห์เศรษฐกิจทุกสำนักตอกย้ำตรงกันว่า เศรษฐกิจไทยยังไม่เข้าสู่วิกฤติแต่เป็นการฟื้นตัวแบบไม่ทั่วถึง คือมีทั้งคนที่รอดเป็นพวกกลุ่มทุนใหญ่และคนที่ไม่รอด กลุ่มนี้จะเป็นชาวบ้านระดับรากหญ้าและคนชั้นกลางลงมา
หลายคนอาจไม่ทราบว่าเศรษฐกิจไทยทุกวันนี้ที่ลุ่ม ๆ ดอน ๆ เพราะขับเคลื่อนด้วยเศรษฐกิจในระบบเท่านั้น แต่ยังมีกิจกรรมเศรษฐกิจทีไม่ได้ข้ามาอยู่ในระบบอีก 2 ระบบ อันแรก คือ เศรษฐกิจที่ผิดกฏหมาย หรือ เศรษฐกิจใต้ดิน เช่น หวยใต้ดิน การพนัน พวกเว็บโป๊ ทั้งหลาย เป็นต้น กลุ่มนี้มีขนาดใหญ่ไม่น้อย
อีกระบบหนึ่งเป็นกิจกรรมเศรษฐกิจที่ถูกกฏหมาย แต่ไม่ได้ถูกดึงเข้ามาสู่ระบบ นั่นคือ เศรษฐกิจนอกระบบ กลุ่มนี้ก็มีขนาดใหญ่ไม่น้อยเช่นกัน ดังนั้นถ้าหากจะให้เศรษฐกิจไทยฟื้นตัวได้อย่างเข้มแข็ง ต้องดึงเอาเศรษฐกิจนอกระบบเข้ามาอยู่ในระบบให้ได้
ก่อนอื่นต้องทำความเข้าใจก่อนว่ากิจกรรม เศรษฐกิจในระบบ หมายถึง กิจกรรมที่ผู้ประกอบการลงทะเบียนกับภาครัฐ อยู่ในระบบข้อมูลของราชการ เป็นฐานภาษีของภาครัฐ กำกับดูแลโดยกฏระเบียบของทางราชการ ขณะเดียวกันก็ได้ประโยชน์จากมาตรการต่าง ๆ จากภาครัฐ เช่น แรงงานได้รับสวัสดิการสังคม เป็นต้น
ส่วน เศรษฐกิจนอกระบบ ตามความหมายของ OECD คือ กิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ไม่มีการบันทึกไว้ในระบบบัญชีประชาชาติ ไม่อยู่ในระบบภาษี และไม่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายไม่ได้ประโยชน์จากมาตรการทางการ และไม่ได้ถูกคำนวณเป็น GDP ของประเทศ
ผู้ประกอบการและแรงงานที่อยู่ในข่ายเศรษฐกิจนอกระบบ เช่น พ่อค้าแม่ค้าแผงลอย ช่างฝีมือที่ประกอบอาชีพด้วยตนเอง พวกผู้รับเหมาซ่อมแซมบ้านรายเล็ก คนขับรถตุ๊ก ขับวินมอเตอร์ไซด์ ผู้ประกอบอาชีพอิสระ หรือลูกจ้าง ที่ไม่อยู่ในระบบประกันสังคมเป็นต้น และ ยังรวมไปถึง ผู้ที่ทำงานด้านการเกษตร ป่าไม้ และประมง แรงงงานที่อยู่นอกระบบของไทยสูงถึงเกือบ 20 ล้านคนราว 51%เลยทีเดียว
การที่แรงงานจำนวนมากไม่ได้อยู่ในระบบนี้เอง ที่นำมาซึ่งปัญหาต่าง ๆ มากมาย เนื่องจากไม่ได้รับความคุ้มครอง หรือไม่มีหลักประกันทางสังคม แรงงานนอกระบบเหล่านี้ ต้องเจอปัญหาเกี่ยวกับการทำงานต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นปัญหาสิ่งแวดล้อม หรือความไม่ปลอดภัยในการทำงาน ที่สำคัญเรื่องของค่าตอบแทนที่ได้รับค่าจ้างจะได้รับน้อยกว่าแรงงานในระบบ ซึ่งเป็นปัญหาที่พบกันมากที่สุด
ยิ่งกว่านั้น เมื่อธุรกิจอยู่นอกระบบก็ทำให้โอกาสที่จะเข้าถึงแหล่งเงินทุนและการบริการทางการเงินจากธนาคารพาณิชย์ และสถาบันการเงินที่ถูกกฎหมายค่อนข้างยาก จะเห็นได้จากในช่วงการแพร่ระบาดของโควิด-19 ผู้ประกอบการไม่น้อยประสบปัญหาสภาพคล่องแต่ไม่สามารถเข้าถึงแหล่งทุนไม่สามารถกู้ธนาคารได้ โดยเฉพาะโรงแรมขนาดเล็กที่ไม่มีใบอนุญาตประกอบกิจการ ต้องหาแหล่งเงินนอกระบบทำให้ต้นทุนทางการเงินสูงกว่าการกู้ในระบบ
นอกจากนี้ ในส่วนของรัฐบาลเองก็ต้องเจอกับปัญหาจากการมีเศรษฐกิจนอกระบบไม่น้อยเพราะไม่สามารถเก็บภาษีได้ เมื่อเป็นธุรกิจที่ไม่ได้รายงานต่อรัฐแล้ว รัฐก็ไม่สามารถตามเก็บภาษีได้ ส่งผลถึงรายได้ของรัฐที่หายไปอย่างน่าเสียดาย
หากรัฐต้องพยายามผลักดันให้เศรษฐกิจนอกระบบกลับเข้าสู่ระบบให้ได้ ไม่ใช่แค่ช่วยให้รัฐสามารถเก็บภาษีมีรายได้มากขึ้นยังทำให้รัฐมีฐานข้อมูลทุถูกต้อง ในทางกลับกันยังช่วยให้แรงงานนอกระบบให้ได้รับความคุ้มครอง และสามารถเข้าถึงบริการทางการเงินที่มีต้นทุนต่ำ ทั้งยังเป็นการช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของแรงงานนอกระบบให้ดีขึ้น ทำให้ภาครัฐสามารถดำเนินมาตรการดูแล ช่วยเหลือได้ตรงจุดและแม่นยำมากขึ้น
เหนือสิ่งใด หากดึงเศรษฐกิจนอกระบบเข้ามาอยู่ในระบบได้จะช่วยเพิ่มขนาดเศรษฐกิจของประเทศใหญ่ขึ้น และทำให้ GDP ที่ใกล้เคียงกับความเป็นจริงมากขึ้นนั่นเอง
หากดูข้อมูลของ Informal Economy Database ของธนาคารโลก ระบุว่าในปี 2018 ประเทศไทยมีเศรษฐกิจนอกระบบ สูงถึงร้อยละ 44.7 ของ GDP ซึ่งสูงเป็นอันดับ 8 ของโลก ในปี 2019 กองทุนการเงินระหว่างประเทศหรือไอเอ็มเอฟ เคยศึกษาเรื่องนี้ใช้ข้อมูล 158 ประเทศทั่วโลกช่วงปี 1991-2015 พบว่า เศรษฐกิจนอกระบบทั่วโลกจะเฉลี่ยประมาณร้อยละ 31.9 ของระบบเศรษฐกิจ
ส่วนเศรษฐกิจนอกระบบของไทยอยู่ที่ร้อยละ 50.6 ก่อนที่จะลดเหลือร้อยละ 43.1 ในปี 2015 และในปี 2007 สถาบันนิด้าก็เคยสำรวจผลออกมาใกล้เคียงกันที่ร้อยละ 39 ก็นับว่าสูงทีเดียว เทียบกับมาเลเซีย ร้อยละ 29.3 อินโดนีเซีย ร้อยละ17.9 เวียดนาม ร้อยละ 14 และฟิลิปปินส์ ร้อยละ 38.1
ดังนั้นถ้าเทียบกับ GDP ของไทยในปี 2021 ที่อยู่ที่ 18 ล้านล้านบาท แต่ขนาดเศรษฐกิจนอกระบบใหญ่ถึง 8 ล้านล้านบาท นั่นหมายความว่า ขนาดเศรษฐกิจของไทยจริง ๆ จะสูงถึง 26 ล้านล้านบาทเลยเดียวใหญ่กว่าประเทศที่เจริญแล้วในยุโรปหลายประเทศ
การที่ เศรษฐกิจนอกระบบ ของไทยที่มีขนาดใหญ่เกินไป หากไม่นำเข้ามาอยู่ในระบบจะกลายเป็นต้นตอของปัญหาหลาย ๆ อย่าง เช่น การก่อ หนี้นอกระบบ และ ทำให้เกิด ความเหลื่อมล้ำ มากขึ้น ที่สำคัญจะทำให้เศรษฐกิจไทยโตต่ำกว่าศักยภาพ
นี่คือโจทย์สำคัญของรัฐบาลในการปลดล็อกเศรษฐกิจไทย คือ การผัน “เศรษฐกิจนอกระบบ” ให้เข้ามาอยู่ในระบบ
ผู้เขียน: ทวี มีเงิน
บทความอื่น ๆ ของผู้เขียน
